اسکناس- یک پست اقتصادی
پس از آنکه روش پایاپای یا تهاتر در داد و ستد(مبادله کالا با کالا) ناکارآمدی خود را ثابت کرد و در زمانی که فلزات قیمتی مانند طلا و نقره در جهان به عنوان نوعی پول کالایی رواج یافت.برای مدت قابل توجهی این فلزات به عنوان سکه هایی پول رایج بودند و مورد استفاده واقع میشدند. با ابداع پول کاغذی ، ابتا اسکناس به عنوان نماینده طلا و نقره مورد استفاده قرار کرفت به عبارت دیگر؛ اسکناس رسیدی تلقی می شد که معادل آن رسید اسکناس، توسط بانک انتشار دهنده طلا و نقره به عنوان پشتوانه و ذخیره در مقابل اسکناس نگهداری میشد.بنابر این دارنده رسید یا اسکناس می توانست با مراجعه به بانک انتشار دهنده اسکناس و تحویل اسکناس ، معادل طلای آن را دریافت کند. بنابراین ابتدا با ابداع اسکناس بانک ناشر اشکناس معادل اسکناسی که منتشر میکرد ذخیره و پشتوانه طلا نگهداری میکرد و به عبارت دیگر معادل دارایی طلایی که داشت و از سپرده گذاران دریافت می نمود برگه های اسکناس منتشر میکرد.
چندان طولی نکشید که بانک های ناشر ، به منافع حاصل از انتشار اسکناس پی بردند و به جای آنکه دقیقا معادل اسکناس منتشره طلا نگهداری کنند ، معادل درصدی از اسکناس منتشره طلا نگهداری میکردند.
(البته باید اضافه کنم: بانک های ناشر با انتشار اسکناس بیش از طلایی که نزدشان به امانت بود، قادر به اعطای وام و اعتبار به میزان اسکناس منتشره اضافی می کردند که این به معنی انتشار مقداری اسکناس بدون پشتوانه طلا و یا به معنای انتشار اسکناس بیش از ذخیره و پشتوانه طلا بود. در واقع بانک ناشر اسکناس تنها برای بخشی از اسکناس منتشره(که سند و رسید بدهی بانک محسوب میشد) پشتوانه و ذخیره طلا نگهداری میکرد. این موضوع ضمن آنکه برای بانک سودی ایجاد میکرد ، نیاز به وسیله مبادله یا داد و ستد را که بر اثر گسترش فعالیت های اقتصادی و حجم داد و ستد در حال افزایش بود برطرف میساخت.)
همه بانک ها مجوز انتشار اسکناس را داشتند تا زمانی که این موضوع در حیطه فعالیت یک بانک به نام بانک مرکزی قرار گرفت.بانک مرکزی ابتدا در مقابل ذخیره و پشتوانه طلایی که نگهداری میکرد، به انتشار اسکناس میپرداخت . بعدها بانک مرکزی علاوه بر ذخائر و پشتوانه طلا ، به ازای طلب های از دولت (و به اعتبار طلب های از دولت) نیز به انتشار اسکناس می پرداخت. در واقع بانک مرکزی برای بخشی از اسکناس منتشره پشتوانه طلا نگهداری میکرد و برای بخشی از آن پشتوانه "طلب از دولت" نگهداری میکرد.
به تدریج و با گذشت زمان بانک مرکزی در مقابل طلب از بانک های تجاری(یا اعتبارات و وام های اعطایی به بانک های تجاری) نیز به انتشار اسکناس پرداخت.به عبارت دیگر بانک مرکزی تنها برای بخشی از اسکناس منتشره پشتوانه طلا نگهداری میکرد و برای بخش دیگر آن دارایی های غیر طلا( شامل طلب از دولت و طلب از بانک های تجاری) نگهداری میکرد.البته از آنجا که بانک مرکزی دولتی بود ، به تدریج ترس از ورشکستگی و عدم توانایی تحویل طلا در مقابل برگرداندن اسکناس به آن به تدریج منتفی شد، علیرغم ارزش ذاتی داشتن اسکناس( ارزش اسکناس قراردادی است یعنی فی نفسه هیچ ارزشی ندارد) به تدریج اسکناس به عنوان وسیله پرداخت مورد قبول عموم واقع و رواج یافت و نگرانی از پشتوانه داشتنش برطرف گردید.در ضمن از زمانی که برخی ارزهای بین المللی مقبولیت و ارزشی مشابه طلا و نقره پیدا کردند ، بانک های مرکزی کشورهای مختلف می توانستند به جای نگهداری طلا و نقره پشتوانه یا ذخیره این ارزها را نگهداری کنند.
بدین ترتیب در طول زمان بانک مرکزی به جای اینکه صرفا دارایی یا ذخیره طلا برای انتشار اسکناس نگهداری کند، چهار نوع دارایی طلا، ارزهای معتبر خارجی، طلب از دولت، و طلب از بانک های تجاری را به عنوان پشتوانه و ذخیره اسکناس خود به کار گرفتند.
در کل هم اکنون بانک مرکزی به ازای چهار دارایی طلا ؛ ارز معتبر خارجی؛ طلب از دولت؛ و طلب از بانک ها تجاری اسکناس منتشر می کند و یا صرفا پول دفتری و ذخیره دفتری به عنوان پشتوانه برای اعطای وام بانکهای تجاری و ایجاد سپرده دیداری آنها فراهم نماید.
کلمات کلیدی :
» نظر